Ένα κίνητρο για τη συγγραφή του άρθρου ήταν η φράση που αποκαλούμε οι ψυχολόγοι κανόνα νούμερο ένα της Ψυχολογίας: «Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός». Σε μια εποχή όπου η διαφορετικότητα τονίζεται μόνο για την προάσπιση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων και ο σεβασμός προς την προσωπικότητα του κάθε ατόμου έχει απορροφηθεί από τη διαστρεβλωμένη ανάγκη του να ανήκεις σε κάποιο σύνολο, δίνεται πρόσφορο έδαφος στην ανάπτυξη και εγκαθίδρυση στερεοτύπων. Τι εννοούμε όμως στερεότυπα; Πώς δημιουργούνται; Γιατί χρησιμοποιούνται ευρέως; Πως θα απαλλαγούμε από κάποια από αυτά;
Ξεκινώντας με έναν ορισμό για τα στερεότυπα θα λέγαμε πως: «Αποτελούν γενικευτικές πεποιθήσεις των μελών μιας ομάδας ως προς το πώς είναι και πώς συμπεριφέρονται τα μέλη μιας άλλης ομάδας». Ένα πολύ ταιριαστό παράδειγμα για τις υποθετικές ομάδες που αναφέρει ο ορισμός αποτελεί ο διαχωρισμός μεταξύ ανδρών και γυναικών. Φράσεις όπως: «Κανείς δεν μπορεί να καταλάβει πως σκέφτονται οι γυναίκες», «Όλοι οι άνδρες είναι ίδιοι» μας θυμίζουν πολλές καθημερινές συζητήσεις μας.
Η ρίζα των στερεοτύπων βρίσκεται σε μια έννοια στην οποία αναφερθήκαμε σε προηγούμενο άρθρο (βλ. «Η εξυπνάδα, το IQ και όλα τα άλλα…»), τη γνωστική οικονομία. Με άλλα λόγια την εξοικονόμηση ενέργειας στη σκέψη μας, την οποία επιτυγχάνουμε με τη χρήση των στερεοτυπικών φράσεων και αντιλήψεων. Κατά αυτόν τον τρόπο, θεωρούμε πως έχουμε κατανοήσει αυτό που μας προβληματίζει και σταματά να μας απασχολεί. Ο συγκεκριμένος τρόπος αντιμετώπισης αποτελεί όμως ένα νόμισμα με δύο όψεις, καθώς αφενός βρίσκουμε την απάντηση στα ερωτήματα που έχουμε και μ’ αυτόν τον τρόπο κατευνάζουμε τα αρνητικά συναισθήματα που ενδεχομένως υπάρχουν, αφετέρου όμως η επαναλαμβανόμενη χρήση συγκεκριμένων φράσεων και αντιλήψεων εσωτερικεύονται και μετατρέπονται σε πεποιθήσεις μας που δε θα είναι πάντα λειτουργικές για την αντιμετώπιση των ίδιων προβλημάτων και στο μέλλον.
Η χρήση των στερεοτύπων όμως δεν οδηγούν μόνο σε αρνητικά αποτελέσματα. Πολλοί κοινωνικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τα στερεότυπα μας βοηθούν να επεξεργαζόμαστε και να διαχειριζόμαστε πιο γρήγορα και αποτελεσματικά τον καταιγισμό των πληροφοριών που δεχόμαστε καθημερινά. Ο τρόπος που διαδίδεται η πληροφορία από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι πλέον τόσο ταχύς που δεν έχουμε το χρόνο να αναλογιστούμε το περιεχόμενό της διεξοδικά. Επίσης, πολλές φορές η κοινή υποστήριξη κάποιων στερεοτύπων αποτελούν το θεμέλιο λίθο για την ανάπτυξη διαπροσωπικών και διομαδικών σχέσεων.
Όπως αναφέραμε και προηγουμένως όμως, τα στερεότυπα κρύβουν «παγίδες». Όταν επικρατήσει το συναισθηματικό κομμάτι αυτών, οι γνωστές σε όλους μας προκαταλήψεις, τότε καλλιεργούνται φαινόμενα όπως ο ρατσισμός και ο σεξισμός. Αυτά τα αποτελέσματα μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσα από τους ίδιους τους εαυτούς μας. Είναι πολύ απλό να κατηγορήσει ένας άντρας το άλλο φύλο για την αποτυχημένη κατάληξη μιας σχέσης, αλλά αυτό μπορεί να του δίνει παράλληλα και το άλλοθι να μην κάνει την αυτοκριτική του και να αναγνωρίσει τους δικούς του λανθασμένους χειρισμούς, με αποτέλεσμα τη διαιώνιση αυτού του μοτίβου στον τρόπο με τον οποίο σχετίζεται με του άλλους.
Σε μια κοινωνία που κινείται με ιλιγγιώδη ταχύτητα προς τον ατομικισμό, αν δεν τον έχει ήδη αποκτήσει σαν χαρακτηριστικό της, καλό είναι να θυμόμαστε πως δεν είναι μόνο τα στερεότυπα που μπορούν να μας φέρουν πιο κοντά, αλλά και οι ανάγκες για αποδοχή και για να νιώθουμε ότι ανήκουμε κάπου. Πράγμα που μπορεί να μας δώσει τη δυνατότητα να δούμε τα θετικά χαρακτηριστικά του άλλου με ανοιχτό μυαλό.
Πηγές:
Κοκκινάκη Φ., Κοινωνική Ψυχολογία: Εισαγωγή στη μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς (2006). Τυπωθήτω, Αθήνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου